مدرسه علمیه ریحانه النبی (سلام الله علیها) تهران

حمد و سپاس، خداوندي که انسان را آفريد و هدايتش کرد؛ «الذي خلق فسوي و الذي قدر فهدي»(1) و درودي
بي پايان بر حضرت ختمي مرتبت که او را جز براي رحمت همه جهانيان نفرستاد؛ «و ما ارسناک الا رحمه للعالمين»(2) و اهل ‌بيت بزرگوار او عليهم السلام؛ «انما يريد الله ليذهب عنکم الرجس اهل البيت و يطهرکم تطهيرا»(3). اين نوشتار کوتاه بر آن است که سيره و روش زندگي پيامبر اکرم و اهل‌ بيت شريف ‌شان که درود خدا بر آنها با،د در موضوع ارتباط مسجد با خانواده را بررسي کند.

‏بالطبع يافتن سيره، از سه راه بررسي قول و فعل و تقرير آنها امکان پذير است. ‏ما در اين مجال به اقوالي از آنها که در کتب معتبر حديثي نقل شده اکتفا مي ‌کنيم و نکاتي را که در ارتباط با موضوع نوشتار، مي‌توان برداشت کرد، بيان مي‌کنيم. البته محدثين در کتاب‌هاي حديثي، تا آنجا که بنده اطلاع دارم بابي با عنوان مسجد و خانواده نگشوده‌ اند، فلذا ما بايد تمام ابواب مربوط به مسجد را بررسي کنيم؛ ‏

‏1-‌ مسجد، محلي مناسب براي اجتماع همه افراد و خانواده‌ها از جمله شيعه و سني است. محمد بن الحسن باسناده عن ابن ابي عمير عن بعض اصحابه قال: قلت لابي عبدا… اني لاکره الصلاه في مساجدهم، فقال: لا تکره الي ان قال: فأدفيها الفريضه و النوافل واقض ما فاتک.(4) در اين روايت، راوي از اينکه به مساجد اهل سنت رود اظهار بي ميلي کرده است، ولي امام صادق (عليه‌ السلام) در جواب، اين عدم تمايل را رد کرده و از او خواسته که نمازهاي واجب و مستحب و حتي قضايش را در مساجد اهل سنت به جا آورد. ‏

نکته: اگر ما اين نگاه را توسعه دهيم، مسجد بهترين مکان مشترک بين همه مسلمين، اعم از شيعه و سني است. اين مکان مقدس که به تعبير امام نبايد نسبت به حضور در آن بي ميل بود، اگر چه اکثر کساني که در آن شرکت مي‌کنند در مذهب، با ما مخالف باشند، حال اگر اين حضور به طور خانوادگي صورت گيرد، سطح روابط حسنه و انس و الفت، چه قدر زياد و فراگير مي‌شود و امروز ما شاهد کشتارهايي که در کشورهاي مسلمان اعم از عراق و پاکستان و… به خاطر اختلاف و
کينه‌ هاي مذهبي، نبوديم. ‏

‏2- مسجد بهترين مکان براي ارتباط خانواده‌ها در يک محله و منطقه ‏است. عبدالله بن جعفر في اقرب الاسناد عن السندي بن محمد، عن ابي البختري عن جعفر، عن ابيه ان عليا عليه السلام کان يقول: ليس لجار المسجد صلاه اذا لم يشهد المکتوبه في المسجد اذا کان فارغا صحيحا.(5) حضرت علي عليه السلام مي ‌فرمايد: همسايه مسجد اگر امکان حضور در مسجد را دارد بايد براي نمازهاي واجب به مسجد بيايد. ‏

نکته: با توجه به زندگي ماشيني امروز و آپارتمان ‌نشيني که بين ما معمول است ارتباط بين همسايه‌ها، بسيار کم شده و خانواده‌ها مثل جزايري جدا از هم بدون اينکه با کسي در ارتباط باشند زندگي مي‌کنند. مسجد بهترين مکان براي ايجاد چنين رابطه و اطلاع خانواده‌ها از هم مي‌باشد تا از مشکلات هم آگاه شوند و در وقت نياز به داد هم برسند. ‏

‏3-‌ مسجد ملاک و شاخصي مهم براي ايجاد ارتباط خانوادگي ‏است. عن ابي عبدالله عليه السلام ان اميرالمومنين عليه السلام بلغه ان قوما لا يحضرون الصلاه في المسجد فخطب فقال: ان قوما لا يحضرون الصلاه معنا في مساجدنا فلا يواکلونا و لا يشاربونا و لا يشاورونا و لا يناکحونا و…(6) امام صادق (عليه ‌السلام) نقل مي‌کنند که به اميرالمؤمنين (عليه ‌السلام) خبر رسيد که گروهي از مردم در مسجد براي اقامه نماز حاضر نمي‌شوند. حضرت در سخنراني خود فرمودند: کساني که براي نماز با ما در مسجد حاضر نمي‌شوند نبايد با ما همغذا شوند و با ما مشاورت کنند و از بين ما براي ازدواج، کسي را انتخاب کنند و… ‏

نکته: يکي از دغدغه‌هاي ما براي تشکيل خانواده، ملاک ‌هايي است که اسلام براي همسر شايسته، قرار داده است. در اين روايت يکي از مهم ‌ترين ملاک‌ها حضور فرد در مسجد براي اقامه نماز است. پس بر خانواده‌اي متدين که براي دخترش خواستگار آمده، لازم است كه براي تحقيق به مسجد بروند. ‏

‏4-‌ مسجد بهترين مکان براي پر کردن اوقات فراغت اعضاي خانواده است. عن علي بن ابي طالب کان يقول: من اختلف الي المسجد اصاب احدي الثمان: ‏اخا مستفادا في الله او علما مستطرفا او آيه محکمه او يسمع کلمه تدله علي هدي او رحمه منتظره او کلمه ترده عن ردي او يترک ذنبا خشيه او حياء.(7) حضرت علي (عليه‌السلام) بارها مي‌فرمودند: کسي که زياد به مسجد بيايد يکي از هشت چيز نصيبش مي‌شود که يكي از آن آنها برادري و دوستي در راه خدا، علمي جديد و حرفي که او را هدايت مي‌کند و مطلبي که او را از هلاکت و نابودي حفظ مي‌کند. ‏

نکته: يکي از مشکلات عصر ما، چگونه پر کردن اوقات فراغت مردم خصوصاً نسل جوان است. طبق اين روايت، مسجد گزينه بسيار خوبي براي رفع اين دغدغه است. بنابراين مساجد بايد طوري برنامه‌ريزي کنند که در کنار اقامه نماز جماعت، برنامه‌هاي متنوع ديگري در جهت رشد نمازگزاران داشته باشد. آن وقت است که خانواده‌ها، شور و شوق بيشتري نسبت به حضور در مسجد پيدا مي‌کنند. ‏

‏5-‌ پياده‌ روي خانوادگي به سوي مساجد، حرکتي الهي است.‏ وفي (عقاب الأعمال عن رسول الله - صلي الله عليه و آله و لم - قال: من مشي الي مسجد من مساجد الله فله بکل خطوه خطاها حتي يرجع الي منزله عشر حسنات و معي عنه عشر سيئات و رفع له عشر درجات.(8) رسول اکرم (ص) فرمودند: هر کسي به سمت مسجدي از مساجد خدا حرکت کند، به ازاي هر قدمي که بر مي‌دارد تا اينکه به خانه‌اش برگردد، ده حسنه به حسناتش افزوده مي‌شود و ده تا از کارهاي زشتش محو مي‌شود و ده درجه بالا برده مي‌شود. ‏

نکته: طبق اين روايت، حرکت و پياده رفتن به سوي مسجد، ما را به سمت بهشت مي‌برد، چون به حسنات و درجات ما مي‌افزايد و ضمناً ما را از جهنم دور مي‌کند، چون سيئات ما را محو و نابود مي‌کند. از طرفي در قرآن به همه مؤمنين خطاب شده که شما وظيفه داريد خود و خانواده‌تان را از آتش جهنم حفظ کنيد؛ «يا ايها الذين آمنوا قوا انفسکم و اهليکم نارا»(9) آيا يکي از راه‌هاي اين حفظ از آتش، همين حرکت به سوي مساجد نيست؟ اگر در موقع نماز، خانواده‌ها به صورت دسته‌ جمعي و پياده به سوي مساجد محله خود، حرکت کنند بزرگ‌ ترين تبليغ و اعلام براي نماز جماعت نيست؟ ‏‏»و من يعظم شعائر الله فانها من تقوي القلوب»(10)

يعني هر کس شعائر الهي را بزرگ دارد، اين کار نشانه تقواي دل‌ هاست. ‏

‏6-‌ به زنان براي حضور در مسجد، اذن دهيد. قال النبي - صلي الله عليه و آله و سلم -: اذا استأذنت احدکم امرأته الي المسجد فلا يمنعها»(11) پيامبر اکرم (ص) فرمودند: هرگاه همسر يکي از شما براي رفتن به مسجد اجازه گرفت مانع او نشويد. ‏

نکته: از اين روايت، لزوم حضور اعضاي خانواده اعم از زن و مرد و نقش مثبت آنها در مسجد، استفاده مي‌شود. البته شرط لازم آمدن زن به مسجد، حفظ عفت خويش مي‌باشد. لذا امام خميني (ره) مي‌فرمايد: براي زن‌ها نماز خواندن در خانه بهتر است، اما اگر بتوانند کاملاً خود را از نامحرم حفظ کنند بهتر است در مسجد نماز بخوانند.(12)

‏7-‌ برطرف کردن موانع ذکر خدا در مسجد، لازم است. قال رسول الله - صلي الله عليه و آله و سلم - جنبوا مساجدکم صبيانکم و مجانينکم و شراءکم و بيعکم.(13) پيامبر اکرم (ص) فرمودند: دور کنيد کودکان و ديوانگان و خريد و فروش را از مساجد خودتان. ‏

نکته: مسجد، مکاني است براي ياد خدا. پس هر چيزي که باعث مي‌شود اين حضور قلب و ياد الهي را از بين ببرد، مذموم و مورد نهي است. حضور کودکان در صورتي که باعث نجس شدن مسجد و يا آزار نماز‌گزاران نشود، از جهت آموزش و تشويق به حضور در مسجد، خيلي مفيد و مؤثر است، لذا چه خوب است که اتاقي در مساجد با امکاناتي رفاهي، و سرگرمي قرار داده شود که کودکان، هم در مسجد با شوق، حضور پيدا کنند و هم خاطره خوبي در ذهن آنها از مسجد بماند و هم موجب آزار ديگران نشوند.

پي نوشتها:

1 ‎‏-آيه 2و3 سوره اعلي ‏

2 ‎‏- آيه 107 سوره انبياء ‏

3 ‎‏- آيه 33 سوره احزاب ‏

4 ‎‏- وسائل الشيعه ج3 ص282 ابواب احکام المسجاد باب 1 ح1 ‏

5 ‎‏- وسائل الشيعه ج3 ص 283 ابواب احکام المساجد باب 2 ح5‏

6 ‎‏- وسائل الشيعه ج3 ص 283 ابواب احکام المساجد باب 2 ح9‏

7 ‎‏- وسائل الشيعه ج3 ص284 ابواب احکام المساجد باب 3 ح1 ‏

8 ‎‏- وسائل الشيعه ج3 ص 285ابواب احکام المساجد باب 4 ح3‏

9 ‎‏- آيه 6 سوره تحريم ‏

10 ‎‏- آيه 32 سوره حج ‏

11 ‎‏- مستدرک الوسائل ج3 ص 446 ‏

12 ‎‏- رساله توضيح المسائل مساله 894 ‏

13 ‎‏- وسائل الشيعه ج3 ص 299 باب 27 ح2‏