حجاب در ایران چرا اجباری است؟
29 فروردین 1394 توسط مدرسه علمیه ریحانه النبی (سلام الله علیها ) تهران
سوال:
چرا حجاب به صورت پوشش کامل بدن به جز قرص صورت و مچ پا و مچ دست، فقط در کشور ایران اجباریست و در دیگر کشورهای مسلمان به این صورت نیست؟ مگر کشورهای عربستان یا مصر یا ترکیه یا … مسلمان نیستند؟
پاسخ:
حجاب و پوشش زنان یکی از دستورات اسلام است که در دیگر ادیان الهی نیز چنین دستوری وجود داشته است. حجاب و پوشش زن به حدی اهمیت دارد که در قرآن مجید و بسیاری از روایات، مطرح و محدوده‌ی آن بیان شده است.
خداوند متعال در سوره‌ی نور در این باره می‌فرماید: «به زنان مؤمن بگو که چشمان خود فرو گیرند و شرمگاه خود نگه دارند و زینت های خود را جز آن مقدار که پیداست، آشکار نکنند و مقنعه‌های خود را تا گریبان فرو گذارند و زینت های خود را آشکار نکنند، جز برای شوهر خود یا پدر خود و یا … و نیز چنان پای بر زمین نزنند تا آن زینت که پنهان کرده‌اند دانسته شود… .»[۱] در این آیه به وجوب پوشانیدن تمام زینت ها و سر و گردن در برابر نامحرمان تصریح شده است.
بسیاری معتقدند که صورت و دست ها از مچ به پائین (وجه و کفین) از حکم حجاب استثنا شده‌اند و در آیه هم قرائنى بر این استثنا وجود دارد؛ از جمله:
الف: استثنای زینت ظاهر در آیه‌ی فوق، خواه به معنى محل زینت باشد یا خود زینت، دلیل روشنى است بر اینکه پوشاندن صورت و کفین لازم نیست.
ب: مفهوم دستور آیه‌ی فوق در مورد انداختن گوشه‌ی مقنعه [و روسری] به روى گریبان، که منظور، پوشانیدن تمام سر و گردن و سینه است و سخنى از پوشانیدن صورت در آن نیست، قرینه‌ی دیگرى بر این مدعا است[۲]. شواهد تاریخى نیز نشان مىدهد که نقاب زدن بر صورت در صدر اسلام جنبه‌ی عمومى نداشته است[۳].
ائمه‌ی طاهرین(ع) نیز در روایات زیادی، در توضیح و تفسیر این آیه‌ی شریفه، مقدار لازم حجاب و پوشش واجب را بیان کرده¬اند. فضیل یسار (یکی از یاران امام صادق (ع)) می گوید از آن حضرت سؤال کردم: آیا ذراعین (از مچ تا آرنج دست) زن، از زینتی که خداوند فرموده است نباید آن را برای غیر شوهران¬شان آشکار کنند، محسوب می-شود؟ حضرت فرمود: «بله و آنچه از بدن از خمار (روسری یا مقنعه) پائین تر است از زینت حساب می شود… .»[۴]
همچنین مسعدة بن زراره از امام صادق(ع) نقل می‌کند که وقتی از حضرت درباره‌ی زینتی که زن می‌تواند آشکار کند سؤال شد فرمود: «صورت و دو کف دست.»[۵]
البته باید به دو نکته توجه داشت:
۱. از نظر اسلام، پیدا بودن صورت زن در صورتی اشکال ندارد که بدون آرایش یا همراه با آرایش های خیلی جزئی که در عرف زینت به حساب نمی‌آید، باشد و مفسده‌ای را هم به همراه نداشته باشد.[۶]
۲. در مواردی که بیان می شود که پوشیدن وجه و کفین لزومی ندارد، به این معنا نیست که نگاه و نظر به آن از طرف مرد اشکالی ندارد، چون ملازمه ای بین آن دو نیست و آنچه در اینجا بدان پرداختیم مسئله‌ی اول است.[۷]([۸])
بنا بر این تشریع و قانون مند شدن حجاب زنان و تعیین محدوده آن بر عهده شارع مقدس اسلام (خداوند متعال و پیامبر اکرم (ص)) بوده که به خوبی انجام شده است. آنچه بر عهده حکومت ها و نظام های اسلامی است اجرای دقیق دستورات اسلام در همه زمینه ها و مخصوصا در زمینه حجاب و پوشش زنان (به خاطر تأثیر آن در سلامت اخلاقی جامعه و استحکام بنیان خانواده ها) است.
حجاب تا آنجا که در حریم زندگی خصوصی افراد است، یک امر فردی و خصوصی است و کسی نمی‌تواند دخالت کرده و تجسس نماید، ولی آنگاه که به یک امر اجتماعی تبدیل شد و با حقوق دیگران ارتباط پیدا کرد، حکومت و حاکم می تواند از باب نهی از منکر و صیانت از اخلاق و معنویت جامعه، حجاب را الزامی کند و برای آن مجازات تعیین نماید.[۹] بی حجابی از محرمات الهی محسوب می‌گردد و طبق قاعده هر فعل حرامی قابل تعزیر است[۱۰] و تعزیر نیز با نظرِ حاکم است، یعنی از دیدگاه فقهی حاکم شرع می تواند برای جلوگیری از گسترش محرمات الهی و بالخصوص بی‌حجابی، مجازات وضع کند.[۱۱]
متأسفانه بسیاری از دولت های اسلامی در این زمینه کوتاهی می‌کنند و نتیجه آن همانا گسترش فساد اخلاقی، افزایش بی رویه طلاق و… است که در جوامع اسلامی مشهود است. شما داستان غم‌بار اندلس سابق و اسپانیای امروز را شنیده‌اید و حرص و ولع مراکز استعماری را برای شیوع اخلاق جنسی غرب در بین مسلمین را ملاحظه می‌کنید! آیا اگر زنان و دخترکان زیباروی طناز به بازار جوانان پاک و اما پر از غریزه و هیجان و شهوت در آیند و متاع جمال و نمای خود را در چشم و خیال حساس آنان به حراج گذاشته و از آنان دل ربایی کنند، جلوگیری از آنان دخالت در حریم شخصی افراد است؟ مسلما دخالت حاکمیت اسلامی سالم به عنوان آمر به معروف و نگهبان سلامت اخلاق و معنویت دینی جامعه است ، البته به دور از افراط و تفریط.
البته از دیر باز تاکنون در ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی بحمدالله زنان مسلمان خود مدافعان واقعی و دلبسته گان حجاب ـ البته با مراتب مختلف آن ـ بوده و هستند و چنانچه در تاریخ دیده و خوانده‌اید، در مقابل کشف حجاب رضاخانی و پسرش در ایران مقاومت‌ها کردند و هم اینک ما هر روزه شاهد صحنه‌های زیبایی از مقاومت زنان مسلمان در دفاع از حجاب اسلامی حتی در کشور های غیر مسلمان مدعی آزادی هستیم که به بهانه های واهی از حضور زنان در مجامع علمی و دانشگاهی جلوگیری می‌کنند.
________________________________________
[۱] نور، ۳۱، ترجمه‌ی آیتی.
[۲] توضیح: در شأن نزول این آیه گفته‌اند که عرب‌ها در آن زمان روسرى و مقنعهاى مىپوشیدند که دنباله‌ی آن را روى شانهها و پشت سر مىانداختند، به طورى که مقنعه پشت گوش آنها قرار مىگرفت و تنها سر و پشت گردن را مىپوشاند ولى قسمت زیر گلو و کمى از سینه که بالاى گریبان قرار داشت، نمایان بود . اسلام این وضع را اصلاح کرد و دستور داد دنباله‌ی مقنعه را از پشت گوش یا پشت سر جلو آورده و به روى گریبان و سینه بیندازند. نتیجه آن بود که تنها گردى صورت باقى مىماند و بقیه‌ی بدن پوشانده مىشد.
[۳] تفسیر نمونه، ج ۱۴، صص ۴۵۰ و ۴۵۱.
[۴] «عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الذِّرَاعَیْنِ مِنَ الْمَرْأَةِ أَ هُمَا مِنَ الزِّینَةِ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ قَالَ: نَعَمْ وَ مَا دُونَ الْخِمَارِ مِنَ الزِّینَةِ وَ مَا دُونَ السِّوَارَیْنِ »، اصول کافی، ج ۵ ، ص ۵۲۱، باب یحل النظر الیه من المرأة.
[۵] «عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِیَادٍ قَالَ: سَمِعْتُ جَعْفَراً وَ سُئِلَ عَمَّا تُظْهِرُ الْمَرْأَةُ مِنْ زِینَتِهَا قَالَ: الْوَجْهَ وَ الْکَفَّیْن»، وسائل الشیعة، ج ۲۰، حدیث شماره¬ی ۲۵۴۲۹، ص ۲۰۳، باب یحل النظر الیه من المرأة بغیر التلذذ.
[۶] نک: استفتائات امام خمینی(ره)، ج ۳، ص ۲۵۶، سؤال ۳۳و۳۴؛ توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج۲، ص۹۲۹؛ نمایه¬ی : زن و آشکار کردن آرایش. (شرح بیشتر در زمینه‌ی بحث فقهى و روائى این مسئله، در مباحث نکاح در فقه آمده است).
[۷] برای آگاهی بیشتر، نک: مسئله¬ی حجاب، استاد شهید مطهری (ره) ، صص ۱۶۴- ۲۳۵.
[۸] برداشت از سؤال ۴۰۳ نمایه: محدوده‌ی حجاب زن.
[۹] - ترخان، قاسم، پایگاه حوزه، سؤال شماره ۵۹۸۸-۲.
[۱۰] العناوین الفقهیة، ج۲، ص: ۶۲۷، قاعدة [۴] کل ما لم یرد فیه حد من الشرع فی المعاصی، ففیه التعزیر
[۱۱] ترخان، قاسم، پایگاه حوزه ۵۹۸۸-۲.
همچنین مسعدة بن زراره از امام صادق(ع) نقل می‌کند که وقتی از حضرت درباره‌ی زینتی که زن می‌تواند آشکار کند سؤال شد فرمود: «صورت و دو کف دست.»[۵]
البته باید به دو نکته توجه داشت:
۱. از نظر اسلام، پیدا بودن صورت زن در صورتی اشکال ندارد که بدون آرایش یا همراه با آرایش های خیلی جزئی که در عرف زینت به حساب نمی‌آید، باشد و مفسده‌ای را هم به همراه نداشته باشد.[۶]
۲. در مواردی که بیان می شود که پوشیدن وجه و کفین لزومی ندارد، به این معنا نیست که نگاه و نظر به آن از طرف مرد اشکالی ندارد، چون ملازمه ای بین آن دو نیست و آنچه در اینجا بدان پرداختیم مسئله‌ی اول است.[۷]([۸])
بنا بر این تشریع و قانون مند شدن حجاب زنان و تعیین محدوده آن بر عهده شارع مقدس اسلام (خداوند متعال و پیامبر اکرم (ص)) بوده که به خوبی انجام شده است. آنچه بر عهده حکومت ها و نظام های اسلامی است اجرای دقیق دستورات اسلام در همه زمینه ها و مخصوصا در زمینه حجاب و پوشش زنان (به خاطر تأثیر آن در سلامت اخلاقی جامعه و استحکام بنیان خانواده ها) است.
حجاب تا آنجا که در حریم زندگی خصوصی افراد است، یک امر فردی و خصوصی است و کسی نمی‌تواند دخالت کرده و تجسس نماید، ولی آنگاه که به یک امر اجتماعی تبدیل شد و با حقوق دیگران ارتباط پیدا کرد، حکومت و حاکم می تواند از باب نهی از منکر و صیانت از اخلاق و معنویت جامعه، حجاب را الزامی کند و برای آن مجازات تعیین نماید.[۹] بی حجابی از محرمات الهی محسوب می‌گردد و طبق قاعده هر فعل حرامی قابل تعزیر است[۱۰] و تعزیر نیز با نظرِ حاکم است، یعنی از دیدگاه فقهی حاکم شرع می تواند برای جلوگیری از گسترش محرمات الهی و بالخصوص بی‌حجابی، مجازات وضع کند.[۱۱]
متأسفانه بسیاری از دولت های اسلامی در این زمینه کوتاهی می‌کنند و نتیجه آن همانا گسترش فساد اخلاقی، افزایش بی رویه طلاق و… است که در جوامع اسلامی مشهود است. شما داستان غم‌بار اندلس سابق و اسپانیای امروز را شنیده‌اید و حرص و ولع مراکز استعماری را برای شیوع اخلاق جنسی غرب در بین مسلمین را ملاحظه می‌کنید! آیا اگر زنان و دخترکان زیباروی طناز به بازار جوانان پاک و اما پر از غریزه و هیجان و شهوت در آیند و متاع جمال و نمای خود را در چشم و خیال حساس آنان به حراج گذاشته و از آنان دل ربایی کنند، جلوگیری از آنان دخالت در حریم شخصی افراد است؟ مسلما دخالت حاکمیت اسلامی سالم به عنوان آمر به معروف و نگهبان سلامت اخلاق و معنویت دینی جامعه است ، البته به دور از افراط و تفریط.
البته از دیر باز تاکنون در ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی بحمدالله زنان مسلمان خود مدافعان واقعی و دلبسته گان حجاب ـ البته با مراتب مختلف آن ـ بوده و هستند و چنانچه در تاریخ دیده و خوانده‌اید، در مقابل کشف حجاب رضاخانی و پسرش در ایران مقاومت‌ها کردند و هم اینک ما هر روزه شاهد صحنه‌های زیبایی از مقاومت زنان مسلمان در دفاع از حجاب اسلامی حتی در کشور های غیر مسلمان مدعی آزادی هستیم که به بهانه های واهی از حضور زنان در مجامع علمی و دانشگاهی جلوگیری می‌کنند.
________________________________________
[۱] نور، ۳۱، ترجمه‌ی آیتی.
[۲] توضیح: در شأن نزول این آیه گفته‌اند که عرب‌ها در آن زمان روسرى و مقنعهاى مىپوشیدند که دنباله‌ی آن را روى شانهها و پشت سر مىانداختند، به طورى که مقنعه پشت گوش آنها قرار مىگرفت و تنها سر و پشت گردن را مىپوشاند ولى قسمت زیر گلو و کمى از سینه که بالاى گریبان قرار داشت، نمایان بود . اسلام این وضع را اصلاح کرد و دستور داد دنباله‌ی مقنعه را از پشت گوش یا پشت سر جلو آورده و به روى گریبان و سینه بیندازند. نتیجه آن بود که تنها گردى صورت باقى مىماند و بقیه‌ی بدن پوشانده مىشد.
[۳] تفسیر نمونه، ج ۱۴، صص ۴۵۰ و ۴۵۱.
[۴] «عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الذِّرَاعَیْنِ مِنَ الْمَرْأَةِ أَ هُمَا مِنَ الزِّینَةِ الَّتِی قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ قَالَ: نَعَمْ وَ مَا دُونَ الْخِمَارِ مِنَ الزِّینَةِ وَ مَا دُونَ السِّوَارَیْنِ »، اصول کافی، ج ۵ ، ص ۵۲۱، باب یحل النظر الیه من المرأة.
[۵] «عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ فِی قُرْبِ الْإِسْنَادِ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ زِیَادٍ قَالَ: سَمِعْتُ جَعْفَراً وَ سُئِلَ عَمَّا تُظْهِرُ الْمَرْأَةُ مِنْ زِینَتِهَا قَالَ: الْوَجْهَ وَ الْکَفَّیْن»، وسائل الشیعة، ج ۲۰، حدیث شماره¬ی ۲۵۴۲۹، ص ۲۰۳، باب یحل النظر الیه من المرأة بغیر التلذذ.
[۶] نک: استفتائات امام خمینی(ره)، ج ۳، ص ۲۵۶، سؤال ۳۳و۳۴؛ توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج۲، ص۹۲۹؛ نمایه¬ی : زن و آشکار کردن آرایش. (شرح بیشتر در زمینه‌ی بحث فقهى و روائى این مسئله، در مباحث نکاح در فقه آمده است).
[۷] برای آگاهی بیشتر، نک: مسئله¬ی حجاب، استاد شهید مطهری (ره) ، صص ۱۶۴- ۲۳۵.
[۸] برداشت از سؤال ۴۰۳ نمایه: محدوده‌ی حجاب زن.
[۹] - ترخان، قاسم، پایگاه حوزه، سؤال شماره ۵۹۸۸-۲.
[۱۰] العناوین الفقهیة، ج۲، ص: ۶۲۷، قاعدة [۴] کل ما لم یرد فیه حد من الشرع فی المعاصی، ففیه التعزیر
[۱۱] ترخان، قاسم، پایگاه حوزه ۵۹۸۸-۲.